Mózg osoby w spektrum autyzmu (ASD) funkcjonuje inaczej, to fakt który współcześnie nie podlega dyskusji. Dzisiaj postaramy się odpowiedzieć na pytania czy na tej podstawie można stwierdzić, że odżywia się inaczej? Czy nawyki żywieniowe osób z ASD mają realny wpływ na pamięć, koncentrację lub zachowanie? W tym artykule przyjrzymy się badaniom naukowym pokazującym, jak dieta osób w spektrum może wpływać na pracę ich mózgu i jak w praktyce można na to wpłynąć.
- Jakość diety, a cechy autystyczne.
Osoby z ASD posiadają wyjątkowe cechy, również na tle żywieniowym. Charakteryzują się wybiórczością pokarmową, nadwrażliwością sensoryczną i potrzebą rutyny pokarmowej. Z badań (Mathew i in. 2022) wynika, że dzieci ze spektrum autyzmu spożywają dietę znacznie mniej zróżnicowaną i uboższą w wartości odżywcze niż ich neurotypowi rówieśnicy. Szczególnie zauważa się niższe spożycie warzyw i owoców oraz wyższe spożycie produktów wysokoenergetycznych i ubogich w wartości odżywcze.
Wieloletnie przyzwyczajenia tworzą silne nawyki, które z czasem bardzo ciężko zmienić. Kluczowym pierwszym krokiem w próbie zmiany będzie wprowadzanie nowych produktów o jak najbardziej zbliżonej do ulubionej lub neutralnej konsystencji i zapachu. Bardzo ważna jest powolna i stopniowa zmiana, ponieważ nawet minimalnie zbyt duża jej intensywność może wywołać silny opór i niechęć do dalszych prób.
- Niedobory żywieniowe, a rozwój poznawczy.
Wybiórczość pokarmowa u dzieci w spektrum prowadzi nie tylko do monotonii w diecie, ale również, co bardziej istotne, powoduje znaczne niedobory pokarmowe. W badaniach (Głąbskiej i in. 2020) zauważono deficyty m.in. witamin z grupy B, żelaza, wapnia i magnezu. Jest to szczególnie alarmujące ponieważ składniki te są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i procesów poznawczych takich jak koncentracja, pamięć długotrwała i robocza, przetwarzanie wzrokowe i słuchowe oraz nastrój.
Bardzo ważne jest to, aby nie przewidywać samemu ewentualnych niedoborów. Złotym standardem jest przeprowadzenie podstawowych badań laboratoryjnych (np. witamina D, B12, ferrytyna, magnez), które pomogą zidentyfikować ewentualne niedobory. Badania oraz suplementację mającą na celu redukcję niedoborów każdorazowo należy przeprowadzać we współpracy z dietetykiem lub lekarzem ponieważ nadmierna suplementacja może być równie szkodliwa jak niedobory.
- Związek diety z funkcjami wykonawczymi.
Funkcje wykonawcze, czyli np. umiejętności planowania, podejmowania decyzji, kontrolowania impulsów czy organizowania działań, mają ogromne znaczenie dla codziennego funkcjonowania osób w spektrum. Badanie (Wang i in. 2022) pokazało, że dzieci z ASD, które odżywiały się lepiej jakościowo (więcej warzyw, mniej przetworzonych produktów) osiągały lepsze wyniki w zakresie pamięci roboczej i planowania. Jakość diety może więc realnie wspierać funkcjonowanie osoby w spektrum.
Dobrym sposobem na rozwijanie tych umiejętności poprzez żywienie jest angażowanie dziecka w codzienne czynności – wspólne planowanie posiłków, zakupy czy przygotowanie śniadań. Dzięki temu nie tylko wzmacniamy relację z jedzeniem, ale również wspieramy rozwój sprawczości i zaangażowanie poznawcze.
- Oś jelitowo-mózgowa a zachowanie.
Jelita nazywane są „drugim mózgiem” nie bez powodu. W badaniu (Wang i in. 2023) podkreślono wpływ mikroflory jelitowej na samopoczucie, nastrój i zachowanie u dzieci z ASD. Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenia w składzie mikrobiomu (bakterii w jelitach), korelują z trudnościami emocjonalnymi, lękiem i problemami ze snem.
Warto więc wzbogacić dietę o produkty wspierające mikroflorę – fermentowane warzywa, jogurty naturalne, kiszonki. W przypadku trudności z trawieniem, które często się pojawiają przy silnej wybiórczości pokarmowej można rozważyć suplementację probiotykami (bakteriami) oraz prebiotykami (pożywieniem dla bakterii, np. maślan sodu) ale zawsze należy to robić po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem.
- Czy dieta może poprawić objawy ASD?
Coraz więcej mówi się o potencjalnym wpływie diet eliminacyjnych na zmniejszenie wybranych objawów autyzmu. Pochakom i in. (2022) przeanalizowali wpływ różnych diet – bezglutenowej, ketogenicznej, bezkazeinowej oraz bogatej w probiotyki – na funkcjonowanie osób z ASD. Początkowe rezultaty są obiecujące, niektóre z nich mogą poprawiać funkcjonowanie poznawcze, komunikację i zachowanie, choć badania wymagają dalszych replikacji. Dieta eliminacyjna nie powinna być wdrażana samodzielnie oraz nie powinna być naśladowana. Konieczna jest ocena przez specjalistę (najlepiej zespół: dietetyk + lekarz), aby uniknąć wtórnych niedoborów i zadbać o zbilansowanie diety.
Podsumowanie
Dieta nie „leczy” autyzmu ponieważ autyzm nie jest chorobą, natomiast adaptacyjny styl odżywiania na pewno jest ważnym, wspierającym elementem wpływającym na codzienne funkcjonowanie, nastrój i jakość życia osoby z ASD. Odpowiednio ukształtowany styl, z poszanowaniem indywidualnych preferencji sensorycznych, może wspomagać rozwój poznawczy i adaptacyjną regulację emocji. Bardzo ważną rolę w żywieniu osób w spektrum może odegrać kompetentny dietetyk, który będzie w stanie uelastycznić stricte bio-medyczne podejście do żywienia, tak aby było ono realne do zastosowania i utrzymania dla osoby w spektrum.
Adam Kalus
Psychodietetyk, Trener zdolności poznawczych
Bibliografia:
Głąbska, D., Guzek, D., Groele, B., & Gutkowska, K. (2020). Fruit and Vegetable Intake and Mental Health in Adults: A Systematic Review. Nutrients, 12(1), 115. https://doi.org/10.3390/nu12010115
Mathew, N. E., Mallitt, K. A., Masi, A., Katz, T., Walker, A. K., Morris, M. J., & Ooi, C. Y. (2022). Dietary intake in children on the autism spectrum is altered and linked to differences in autistic traits and sensory processing styles. Autism research, 15(10), 1824-1839.
Pochakom, A., Mu, C., Rho, J. M., Tompkins, T. A., Mayengbam, S., & Shearer, J. (2022). Selective probiotic treatment positively modulates the microbiota–gut–brain Axis in the BTBR mouse model of autism. Brain Sciences, 12(6), 781.
Wang, J., Zhang, F., Jia, X., Wang, X., Zhang, H., Ying, S., Wang, Q., Shi, J., & Shen, D. (2022). Multi-class ASD classification via label distribution learning with class-shared and class-specific decomposition. Medical Image Analysis, 75, 102294. https://doi.org/10.1016/j.media.2021.102294
Wang, J., Cao, Y., Hou, W., Bi, D., Yin, F., Gao, Y., … & Qin, H. (2023). Fecal microbiota transplantation improves VPA-induced ASD mice by modulating the serotonergic and glutamatergic synapse signaling pathways. Translational Psychiatry, 13(1), 17.